„Nevesinjsko polje se prostire na 17.000 hektara što je površina veća od Gatačkog, Dabarskog, Fatničkog, Ljubinjskog i Popovog polja zajedno.“

Kao da je priroda ovog „sivog, okamenjenog i zatalasanog mora“ zapovjedila da se čitava istočna Hercegovina, a najprije njena moralna i bivstvena punota, stiču u Nevesinju i njegovoj časnoj, nikad poniženoj prošlosti.

Šta je to Nevesinje, je li to zasebno podneblje i etnografija u dinarskom kršu, da li je to istočnik jednog starog narodnog nadahnuća ili možda plavičasti san, osvećeni zavjet i međaš smisla?!

Najprije ovo potonje.

Pisati monografiju o Nevesinju, zbirku časnih djela i dobrih zaloga u narodu i vremenu, odgovorna je i istinski teška naučna žetva, u kojoj svaka rukovet bere smilje i bosilje, ali i ujede guje i poskoka.

Sabrati prošlost Huma i Zagorja od prvih vijekova poslije Hrista, dramu pokrštavanja srpskih rodova na obalama Sinjeg mora, vrijeme srednjovjekovne Vjenčačke župe ispod Velesove planine, oglašenje Srpske pravoslavne crkve na rijeci Zalomki… pa sve do Mitrovdanske bitke 1992. godine i utemeljenja Republike Srpske, skupo je i zahtjevno djelo.

No, Nevesinju je ovaj naučni zbornik bio nužan, najprije zbog toga što kada utihnu topovi, moraju zapovjedati i grmiti nauka i poduka. Hercegovina nikad nije žalila da učenost i slobodu podrži i plati, zato je uređenja ove monografije podržala Opština Nevesinje.

Grupa autora je poslije višemjesečnog rada i dogovora uspjela u početnoj zamisli, a sinoć je u Narodnoj biblioteci Srbije upriličena svečana promocija njihovog ploda – monografije o Nevesinju i njegovim ljudima i krajevima.

U punom amfiteatru najveće srpske biblioteke, uz oltar najvećeg srpskog hrama, ispred ikone Svetog Save Srpskog, bilo je časno i dostojno pokloniti se najslobodarskijem srpskom gradu, i to u godini kada se navršilo osam vijekova Srpske Crkve.

A opet, prvi pisani pomen Nevesinja potiče upravo iz 1219. godine, kada je u crkvenom ljetopisu zapisano da je arhiepiskop Sava Nemanjić u Nevesinju rukopoložio prvog episkopa Huma i Primorja.

Osam velikih vijekova Srpske Crkve u Hercegovini i osam vijekova zvaničnog pomena Nevesinja u Hercegovini!

Monografija je podijeljena na tri dijela – Nevesinje kroz istoriju, Nevesinje danas i Nevesinje u budućnosti.

Najviše podataka je ponuđeno u istorijskom odjeljku monografije, a kako reče jedan od autora pukovnik Zoran Janjić, i sam je ostao zatečen koliko je kao rođeni Nevesinjac skromno poznavao svoj zavičaj.

Istorija školstva u Nevesinju, prvi ljekar i zdravstvena stanica u Nevesinju, Nevesinje u Prvom svjetskom ratu, Srbi Nevesinjci na Solunskom frontu, ulazak oslobodilačke Srpske vojske u Nevesinje 1918. godine, Nevesinje u Drugom svjetskom ratu, pa sve do Nevesinjske olimpijade i znamenitih ljudi Nevesinja. Sve ovo je zastupljeno u istorijskom dijelu monografije.

Načelnik opštine Nevesinje, Milenko Avdalović, govorio je o savremenom potencijalu Nevesinja, naglasivši da su to najprije nevesinjski đaci i studenti, te da Nevesinje ima najviše nagrađenih učenika iz matematike i fizike u Bosni i Hercegovini, izuzetne sportiste i realne osnove za razvoj i napredak.

On se osvrnuo na izgradnju energetskih objekata u okviru projekta „Gornji horizonti“, a kojima će Nevesinje dobiti veliki finansijski ulog za razvoj i zaposlenje. Izgradnjom modernih puteva Nevesinje će se povezati sa velikim gradovima Bosne i Hercegovine i Evrope, ali i suočiti sa novim-starim izazovom kako zadržati odliv stanovništva.

Nevesinje je rodilo velike ljekare, dr Petra Miljanića osnivača Saniteta i prvog školovanog ljekara u Kraljevini Crnoj Gori, dr Rista i dr Milana Žerajića, braću i ljekare Kraljevskog Dvora Karađorđevića i osnivače bolnica u Nišu i Skoplju. Nevesinje je rodilo velike slobodare, a iz krvi njegovog Bogdana Žerajića planuo je Principov „princip“ i stvarnost Kraljevine Jugoslavije.

Nevesinje je rodilo pretke pjesnika Alekse Šantića, a Aleksa je zapisao poštujući i ljubeći ovaj grad
-„Od kako sam bolje upoznao ovaj pošteni, iskreni, srpski narod u Nevesinju, ja sam se utješio i vjerujem još u vaskrs domovine.“

Nevesinje je u posljednjem Otadžbinskom ratu podnijelo najveće žrtve za život Republike Srpske. U njemu je radila Ratna bolnica koja je spasila stotine mladih vojničkih života, a njeni ljekari su oživjeli duh Svete medicine. Republika Srpska je odlikovala Nevesinje – Ordenom Republike Srpske – svojim najvišim znamenjem, koje se dodjeljuje za izuzetne zasluge prema narodu i državi.

Samo ime Nevesinje potiče od slovenskog naziva za ljekovitu biljku Devesilje, svetu travu koja ima devet Božijih sila i koja iscjeljuje devet smrtnih bolesti. I zaista, ovo je najpriličnije ime za ovaj junački grad i njegov časni narod koji su četiri puta podizali i vaskrsavali srpsku slobodu i državnost. I opet će ako zatreba, jer Nevesinju je Bogom darovano devet sila i devet herojskih života, na slavu i čast, na utjehu i radost našeg roda, crkve i države.

GORAN LUČIĆ