U okviru programa proslave Krsne slave grada i sabornog hrama u Muzeju Hercegovine večeras je otvorena istorijska izložba – „Jelena Velika Kraljica“, posvećena životu i djelu srpske kraljice Jelena Anžujske, koju su povodom velikog jubileja – 700 godina od njene smrti – priredili Narodni muzej iz Kraljeva i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd.

Izložba prikazuje život vladarke iz kuće Nemanjića kroz tri perioda njenog života, od udaje za kralja Uroša do njegove smrti 1276. godine, zatim samostalno upravljanje dijelom Srbije pod titulom „Jelene Velike Kraljice Srbije, Duklje, Albanije, Huma, Dalmacije i Primorskih oblasti“ sa kompletnim upravnim aparatom i dvorom u Trebinju, te treći dio posle 1306. godine, kada se kraljica zamonašila i povukla u svoj dvor u Brnjacima, gdje se i upokojila 1314. godine.
Izložbu čine pokretni arheološki materijal iz manastira Gradac, zadužbine kraljice Jelene, panoi sa kopijama fresaka, fotografijama i crtežima manastira i crkava čije je kraljica bila ktitor, kao i prateći tekstovi koji osvjetljavaju istorijske okolnosti u vrijeme njenog života i uprave.

Izložbu je otvorio gradonačelnik Trebinja Slavko Vučurević, podsjetivši da je kraljica Jelena značajan dio svog vladarskog život provela u Trebinju, gdje je bio i njen dvor, zbog čega je izložba posvećena kraljičinom životu – njen svojevrsni povratak u Trebinje.
„Trebinje i Muzej Hercegovine na simboličan način tokom trajanja izložbe postaju opet njen dvor, a kraljica Jelena naš dragi gost“, rekao je Vučurević, poželjevši u ime Gradske uprave dobrodošlicu gostima koji su na proslavu Krsne slave stigli u naš grad.

Episkop zahumsko-hercegovački i primorski Grigorije rekao je da je sveta kraljica„izuzetna pojava ne samo u srpskoj nego i cjelokupnoj evropskoj istoriji“, te da je „ostala je upamćena kao velika dobrotvorka, vješt diplomata, njegovateljica pisane riječi, ktitorka, mecena i pokrovotelj kulture i umjetnosti, te žena izuzetne duhovne snage, koju su poštovali i voljeli svi“.
On je dodao da „jeste neobično, ali nije bezrazložno, to što je arhiepiskop Danilo Humski Jelenu Anžujsku proglasio svetiteljkom“.
„Ličnost Jelene Anžujske otkriva nam da je za nas ovdje na tromeđi najprirodnije da budemo Istok na Zapadu i Zapad na Istoku, ili po vladici Nikolaju – iznad Istoka i Zapada. Ako pažljivo i istrajno krenemo stopama ove plemkinje – naš život biće neprekidna gradnja u miru i mudrosti, nikada svađa, ratovi i rušenja, nego plemeniti stvaralački put umjetnosti i kulture, koja nikad ne gubi na značaju, nego upućuje na ono što je vječno i neprolazno“, istakao je episkop zahumsko-hercegovački i primorski.

Koautor izložbe, istoričar umjetnosti Suzana Novčić rekla je da je majka velikih kraljeva Dragutina i Milutina „ostavila značajan trag u srednjevjekovnoj istoriji srpskog naroda“, zbog čega je i izložba nastojanje da se povodom velikog jubileja obnovi uspomena na njen život i djelo.
„Njena duga vladavina, od oko 60 godina, predstavlja složenu priču – o prvoj ženi vladarki u srpskoj istoriji, prvoj ženi ktitorki, koja je podigla i obnovila niz crkava i manastira, o prvoj ženi o kojoj je napisano žitije. Po mnogo čemu kraljica Jelena bila je prva i jedinstvena“, navela je Novčićeva.
Njena saradnica na izložbi arheolog Tatjana Mihajlović istakla je da je kraljica Jelena ostala upamćena i po humanitarnom radu, gdje je od posebnog značaja njena briga za žensku siročad.
„Ona u 13. vijeku pokreće nevjerovatnu inicijativu: okuplja siročad sa cijele svoje teritorije, školuje ih i upućuje u vještine dvora – muziku, slikanje i zlatovez, ali ih i daruje mirazom i udaje, da bi potom one svoje kćeri dalje učile tim plemenitim vještinama. Praktično, ona je na taj način dio kulture vlastele dijelila sa narodom“, pojasnila je Mihajlovićeva, podsjetivši da „veliki broj sačuvanih arhivskih dokumenata eksplicitno govore o njenom dvoru i stolovanju u Trebinju“.
Arheolog u Muzeju Hercegovine Ivana Grujić podsjetila je da je ova ustanova prije dvije godine započela arheološka istraživanja u krugu zgrade muzeja, gdje su začeci najstarijeg Trebinja, „upravo sa ciljem da se otkriju ostaci dvora Jelena Anžujske“, te izrazila nadu da će neka naredna izložba posvećena velikoj kraljici – biti na temeljima njenog dvora.