U Nikšiću je u subotu 7. februara 2015, osnovano Udruženje Banjana i Rudinjana „Vladika Sava Kosanović“.

Udruženje je osnovano sa ciljem njegovanja, proučavanja i afirmacije kulturnog i duhovnog nasleđa, koju baštine Banjani i Rudinjani i šire nikšićki kraj, Crna Gora i Hercegovina i cijelo srpstvo. Društvo nosi ime Mitropolita dabro-bosanskog hadži Save Kosanovića, pa će jedan od ciljeva Udruženja, kako se čulo ovom prilikom, biti i čuvanje uspomene na ličnost mitropolita Save Kosanovića, afirmacija njegovog djela i duhovnih zavještanja, kao i drugih znamenitih ličnosti sa ovih prostora.

Osnivačkoj skupštini je prisustvovao veliki broj Banjana i Rudinjana koji, iako žive u drugim mjestima Crne Gore, Srbije i Republike Srpske, ostali su vezani za svoje korijene, svoju tradiciju, jezik i kulturu.

Skup je pozdravio Episkop budimljansko-nikšićki G. Joanikije, inače jedan od pokretača inicijative da se osnuje pomenuto Udruženje, ističući da je Mitropolit Sava Kosanović velika ličnost kao duhovnik i nacionalni djelatnik, kao čovjek bogate kulture, velikih pregnuća, ali i velike žrtve, stradalnik, izgnanik, dobrot.vor i pokrovitelj svega što je bilo dobro za srpski narod .

Vladika je izrazio nadu da će ovo društvo, ukoliko sebi postavi dostižne ciljeve, moći da preraste u pravu narodnu instituciju.

„Mislim da će nas mudrost Mitropolita Save Kosanovića uputiti na to da naše Udruženje zacrta dostižne ciljeve da radi u kontinuitetu i, uz pomoć banjko-rudinske sloge, preraste u instituciju koja će dati svete i blagoslovene plodove“, kazao je Episkop Joanikije.

Društvo Banjana i Rudinjana doprinijeće objedinjavanju, slozi i zajedništvu s obzirom na to da ih se veliki broj iselio, te na taj način pomoći da se rođaci, kumovi, prijatelji i komšije ne zaborave, poručio je Vladika.

Dr Vojislav Miljanić, predsjedavajući u radu osnivačke skupštine, je rekao da je stanovništvo stare Hercegovine vjekovima živjelo u slozi i prijateljskim odnosima, uzajamno se pomažući i dijeleći dobro i zlo. Zajedno su učestvovali u mnogim bitkama, viteški braneći, handžarom i guslama, svoju slobodu i dostojanstvo, pradjedovsku vjeru, jezik i pismo.

Miljanić je izrazio uvjerenje da će se preko novoformiranog nevladinog i nepartijskog Udruženja „Vladika Sava Kosanović“, koje sjedinjuje članstvo nekadašnje tri kapetanije, kasnije opštine, stvoriti uslovi za potpunije izučavanje i rasvjetljavanje prošlosti ovog nedovoljno izučenog područja, i voditi računa o unapređivanju kulture u svim oblastima na ovim prostorima.

Za predsjednika Udruženja Banjana i Rudinjana „Vladika Sava Kosanović“ izabran je Branislav Baćović, predsjednik Izvršnog odbora je Mihailo S. Miljanić, predsjednik Savjeta dr Blagota Mrkajić, a novopokrenuti časopis „Ljetopis Banjana i Rudinjana“ uređivaće književnik Milutin Mićović.

Prethodno, istog dana, u Sabornom hramu Svetog Vasilija Ostroškog služena je Liturgija i pomen blaženopočivšem Mitropolitu Savi Kosanoviću, a Preosvećeni Vladika Joanikije je sa sveštenstvom i vjernim narodom pomen hadži Savi Kosanoviću odslužio i na njegovom grobnom mjestu, kod crkve Svetih Petra i Pavla u starom nikšićkom groblju, gdje su Mitropolitovi zemni ostaci prenijeti iz Ulcinja 2003. godine.

Sava Kosanović je rođen na praznik Svetog Save 1839. godine u selu Miljanićima u Banjanima u istočnoj Hercegovini. Mitropolit dabrobosanski bio je u periodu od 1881. do 1885.

Za vreme svoga kratkog upravljanja Sarajevskom mitropolijom mitropolit Sava Kosanović je radio na obnavljanju i podizanju crkava i manastira. Neke od novopodignutih i obnovljenih crkava i manastira koje je osveštao mitropolit Kosanović su: Crkva Svetog Ilije na Sokocu, crkva u Busovači, manastir Moštanica, manastir Rmanj. Da bi se suprostavio unijaćenju od strane austrougarske vlasti, radio je na obnavljanju svešteničkog kadra. Njegovim zauzimanjem osnovana je Konzistorija (duhovni sud) i otvorena Bogoslovija u Sarajevu.

Vrijeme u kome je živio mitropolit Kosanović, bilo je za Srbe izuzetno teško. Rimokatolička propaganda, potpomognuta okupacionim vlastima, nije birala sredstva u borbi protiv mitropolita Kosanovića. Posledica tog sukoba bila je njegova ostavka. Dvadeset četiri najuglednije ličnosti napisale su telegram caru Franji Josifu I u kome ga mole da mitropolita Savu zadrži na tronu sarajevskih mitropolita. Mitropolit Kosanović je bio penzionisan sa 3.000 forinti godišnje.

Poslije penzionisanja i povlačenja sa trona vlada mu nije dozvolila da ostatak života provede na svom imanju u blizini Sarajeva. U tome je naročito neumoljiv bio ministar finansija Kalaj. Putovao je u Carigrad, Jerusalim, Svetu Goru, Beč, Egipat, Beograd, Spolun, Crnu Goru.

Iako je živio izvan Bosne, mitropolit Kosanović je pratio šta se tamo događa. Kada je god tražena pomoć za podizanje spomenika nekoj značajnoj srpskoj ličnosti ili osnivano neko srpsko društvo, on je bio među prvim priložnicima. 1902. godine u Sarajevu je osnovano društvo „Prosvjeta” koje je imalo za cilj da pomaže srpske đake u srednjim i visokim školama, a Mitropolit je društvo materijalno pomogao.

I pored mnogobrojnih ličnih problema nalazio je vremena da se bavi naučno-istraživačkim radom. Svoje radove objavljivao je u „Javoru“, „Istočniku“, „Glasniku srpskog učenog društva“, listu „Slovinac“, i „Bosanskoj vili“. Značajni su njegovi opisi starih ćiriličkih knjiga i rukopisa. Objavljivao je natpise sa starih nadgrobnih spomenika kao i zapise sa starih knjiga. Publikovao je putopise: „Put na Sinaj“; uspomene: „Pomeni iz manastira Žitomislića“; memoarski tekst: „Iz memoara Protopop Nedeljka“; članke: „O bogumilima”, „Propast manastira Banje”, „O bosanskim arhijerejima”, o eparhijama: Dabrobosanskoj i Zahumsko-Hercegovačkoj. Njegova pjesma „Na Jordanu” pjevana je uz gusle, što govori o njegovoj popularnosti u narodu. U bogoslovske radove spadaju: „Kratki životopis Svete prvomučenice i ravnoapostolne Tekle”; „O pojasu Svete Bogorodice” i „Oglas sa dveri”.

Bio je član Srpskog učenog društva, Srpske kraljevske akademije, počasni član Sveslovenskog dobrotvornog komiteta u Petrogradu, Antropološkog društva u Beču, Književnog odbora Matica Srpske, redovni član Odbora muzejskog društva u Sarajevu i dopisni član Carskog i kraljevskog povjerenstva za umetničko-istorijske spomenike u Beču.

Upokojio se 1903.godine u Ulcinju.

Od mitropolita Kosanovića je sačuvan žezal u Staroj sarajevskoj crkvi, srebrena čaša na Cetinju i jedan štap u manastiru Ostrogu na kome piše: „Štap je drvo sa rijeke Jordana, držaljka grana mavrijskog duba, podaren mitropolitu Savi od igumana Sv. Save Osvećenog u Palestini 1885. godine.”

U istoriji, Sava Kosanović je ostao zapamćen po velikom nacionalnom, verskom i kulturnom pregalaštvu u doba kada je petvjekovno tursko ropstvo zamjenila austrougarska okupaciona vlast. Teška borba protiv prozelitizma Rimokatoličke, unije i asimilacione politike okupatorske vlasti, rezultovala je nemogućnošću dužeg ostanka mitropolita Save Kosanovića na mestu mitropolita Dabrobosanskih.

Piše: Senka Čolović - Šumić