U prepunoj Svečanoj sali Univerziteta u Beogradu okupili su se poštovaoci lika i djela Luke Ćelovića Trebinjca da pričaju o čovjeku i ljudima kakvih više među Srbima nema.

Promocija knjige doktora Dragana Kovača „Pogaženi testament“ bila je povod da se beogradska intelektualna elita, kao i njegovi Trebinjci i Hercegovci, podsjete na život i delo Luke Ćelovića-Trebinjca, čiji je portret u prirodnoj veličini stajao nasuprot govornika.

– Moju zadužbinu namenjujem isključivo srpskom Univerzitetu u Beogradu –  rekao je voditelj programa profesor Milovan Pecelj citirajući riječi Luke Ćelovića – Trebinjca, koje je izgovorio i potpisao u testamentu od 23. decembra 1925. godine, pred načelnikom zadužbinskog odeljenja, zavedeno pod brojem 15588.

– Zahvalan Srbiji, koja ga je primila za svoga građanina, Luka Ćelović bio je okrenut jednom velikom cilju. Jer ako uložite novac u tada jedini naš Univerzitet, vi ste uložili u svako srpsko dete koje želi dalje da se školuje. Smatrao je, iako nije bio školovan, da nema napretka i razvoja bez nauke i umetnosti – rekao je Pecelj najavljujući domaćina skupa prorektora Univerziteta u Beogradu prof. dr Živana Lazovića.

U svom obraćanju Lazović je poredio veličinu Dositeja Obradovića i Luke Ćelovića čiji portreti stoje jedan nasuprot drugome ističući da svaki velikan ima svoju vrijednost.

– Volio bih da imovina svih naših zadužbinara doživi sudbinu portreta Luke Ćelovića Trebinjca, da bude vraćena tamo gdje god je izvorno mjesto onome kome je i namijenjena. I volja zadužbinara i način na koji je regulisano raspolaganje tom imovinom teži isključivo interesu i dobru ove države – poručio je Lazović uz podsjećanje da je beogradski Univerzitet, između dva svjetska rata, bio među tri najbogatija u svijetu, ali da mu je komunistička vlast oduzela 77 zadužbina.

Profesori otkupili portret Luke Ćelovića i vratili ga na svoje mjesto nakon 70 godina

U sali koju krase portreti 38 beogradskih rektora posebnu priču iziskuje portret Luke Ćelovića Trebinjca koji je djelo Bete Vukanović (rođene u Banbergu kao Babet          Bahmajer). Ona je oslikala Ćelovića pridržavajući se skice svog supruga, tada već    poznatog slikara Rista Vukanovića. Sudbina ovog portreta bila je nepoznata 70 godina, ali je zahvaljujući uglednim profesorima ove generacije na jednoj aukciji ovaj portret otkupljen i vraćen na mjesto koje mu pripada. Portret Luke Ćelovića su otkupili i Univerzitetu darovali: profesor Filozofskog fakultetaMarica Šuput, profesor Medicinskog fakultetaVladimir Kostić, naučni savetnik Vizantološkog institutaGojko Subotić, profesor Elektrotehničkog fakultetaDejan Popović, profesor Medicinskog fakultetaPredrag Peško, profesor Filozofskog fakultetaLeon Kojen, profesor Filološkog fakultetaSlobodan Grubačić, profesor Medicinskog fakulteta Vladimir Bumbaširević, profesor Filozofskog fakultetaLjubomir Maksimović, profesor Filozofskog fakultetaŽivan Lazović, profesor Filozofskog fakultetaAleksandar Kostići ambasadorBojan Bugarčić.

Pozdravljajući prisutne, a posebno i svoje zemljake jer je i sam Hercegovac potom je govorio i dr Slobodan Unković koji je funkciju rektora BU obavljao u više mandata.

– Prije 60 godina došao sam u Beograd da studiram Ekonomski fakultet. Sa železničke stanice ušao sam u tadašnji studentski dom ’14. Decembar’. I to je bila zgrada koju je sagradio Luka Ćelović, a u sobama je na pet studenata bilo i po pet “ilegalaca” – rekao je Unković i podsjetio na velikane srpskog roda zadužbinare Luku Ćelovića i kapetana Mišu Anastasijevića u čijoj zadužbini je i održan ovaj skup.

Predsjednik udruženja Trebinjaca “Jovan Dučić” u Beogradu Žarko J. Ratković  od prvog dana rada ovog udruženja zalagao se za očuvanje zaštite ugleda i imena istaknutih Trebinjaca i Hercegovaca koji su ostavili dubok trag u istoriji, kulturi, privredi i duhovnom životu srpskog naroda.

– Svu svoju imovinu Luka Ćelović Trebinjac testamentom je poklonio Univerzitetu u Beogradu, a ne nasljednicima koji tu njegovu odluku nisu prihvatili blagonaklono, bogami su se pomalo i naljutili – rekao je Ratković naglašavajući da je nesvakidašnjim postupkom ulaganjem u nauku Luka uspred svega uzdigao nacionalne interese.

– Više od mnogih drugih imao je snažniju svijest o važnosti zajednice i svome mjestu u toj zajednici. Dodajući imenu još jedno – Trebinjac, Luka Ćelović je utemeljio svoja patriotska osećanja i svoju privrženost rodnom gradu, rodu i narodu. U srcu je imao Univerzitet, a Trebinje u svom imenu – rekao je Ratković navodeći da su Ćelovićeve palate postale vlasništvo zadužbine početkom 1930. godine kada je zadužbina raspolagala velikom sumom novca.

Zavještana imovina Luke Ćelovića
Zadužbinu Luke Ćelovića – Trebinjca činili su:
1. Jedan plac sa kućom u ulici Javorskoj br. 7 i 9
2. Dvospratna kuća u ulici Kraljevića Marka br. 1 koja ima četiri stana i četiri dućana u parteru
3. Palata na uglu ulice Karađorđeve br. 65 i Zagrebačke br. 1 (sada Koče Popovića) u kojoj su 24 stana sa tri   lifta i 6 dućana sa 3 teretna lifta
4. Palata duž cele Zagrebačke ulice (sada Koče Popovića) u koju ulaze brojevi 3, 5, 7 i 9 i ulice Gavrila Principa br. 16. Ova zgrada ima 31 stan, 7 dućana i 4 teretna lifta

– Sav prihod od zadužbina upravnik je predavao na blagajni Beogradskog univerziteta za namene koje je utvrdio Upravni odbor i što je definisano testamentom. Procenjena vrednost zadužbine 1939. godine iznosila je preko 32 miliona dinara – istakao je Ratković dodajući da Ćelović nije imao potomstvo, pa se Trebinjci osjećaju dužnim da sačuvaju njegovo ime i delo, a Beograd oduži kroz naziv jedne reprezentativne ulice ili trga u delu njegove zadužbine, kao i bistom ili spomenikom.

– Pokrećemo inicijativu da se ustanovi nagrada za dobročinstvo ili iz naučnih dostignuća koja bi nosila naziv Luka Ćelović – Trebinjac, a nagradu bi na osnovu pravila koja utvrdi Univerzitet u Beogradu bila dodjeljivana u čast zadužbinara – rekao je Ratković ukazujući na strašnu nepravdu koja je zadesila Ćelovićevu zadužbinu.

– Prisjetimo se da je sve njegovo imanje do 1958. godine nacionalizovano, odnosno pretvoreno u društvenu svojinu. Dio te svojine tadašnja vlast je poklonila društvenoj firmi „Metalservis“ koja se čudnim metodama početkom 21. vijeka sistemom spajanja, pripajanja i prodajom akcija našla u posjedu kompanije „Nelt“ čiji su vlasnici registrovani u Limasolu na Kipru. Vodi se postupak za poništavanje ove privatizacije, pa se pitamo da li u pravnoj zemlji treba politička volja da se ovaj slučaj riješi – rekao je Ratković dodajući da članstvo Udruženja Trebinjaca “Jovan Dučić”, kao i sva udruženja Hercegovaca u Srbiji i svi časni ljudi smatraju da je Univerzitet u Beogradu taj koji treba da izvrši paragrafe punovažog testamenta.

Autor knjige “Pogaženi testament” doktor Dragan Kovač  objasnio je motiv za pisanje romana o Luki Ćeloviću.
– Mi danas postojimo u vremenu, u kome je odavno prihvaćena matrica življenja po kojoj nije važno biti, već je važno imati. Imati što više, kupiti, ili na drugi način steći, posjedovati – što više to bolje – i nikad dovoljno – rekao je Kovač.

On je dodao da je junak njegovog romana prije sto godina stekao veliki imetak, imao je sve što se poželjeti moglo, ali…
– To nije predstavljalo izvor njegove sreće, niti suštinu postojanja. On je želio biti-i bio je – i ostaće, uprkos tragici koja se posmrtno desila- rekao je Kovač dodajući da je radeći na romanu spoznao činjenicu za koju nema dokaze, ali je sasvim siguran da je istinita.

– Naš veliki nobelovac Ivo Andrić je mislio upravo na Luku Ćelovića kada je napisao svoju čuvenu sentencu: Svi mi umireno samo jednom, a veliki ljudi dva puta, jednom kada ih nestane sa zemlje, a drugi put kad propadne njihova zadužbina – zaključio je Kovač.

Prof dr Veljko Brborić govorio je o knjizi “Pogaženi testament” primjećujući takođe da je Andrić bio inspirisan Ćelovićem kada je za Hercegovinu napisao da “po pravilu ima dobar soj ljudi. Oni su više skloni računu nego osećanju, ali njihova je računica tako dobra da su redovno i korisniji i prijatniji i celini i pojedincu nego mnogo osećajniji ljudi zamagljena uma i naopake računice”. Brborić je povezao i sudbinu dva Trebinjca Jovana Dučića i Luke Ćelovića, a obojica nisu imali sreće sa testamentima.

– Prvi je čekao decenijama da počiva gde mu je testamentarna volja, dok je Ćelovićevo zavještanje osporeno prije 75 godina, čime je oštećena ne samo nauka nego i cjelokupno srpstvo – rekao je Brborić.

On se osvrnuo na roman, kako je rekao, pjesničkog naslova.

– Čitajući roman čitalac se često pita, šta je istina, a šta legenda, šta je stvarno, a šta imaginarno, ta granica je u romanu tanka, ali je zato roman čitljiv, pitak i dirljiv, napisan s puno topline i emocije, s puno osjećanja i dostojanstva, ali i sa sjetom, ponekad tugom, ne gubi se ni nada – rekao je Brborić koji se na kraju svog obraćanja zapitao: “Kako bi reagovao Luka Ćelović kada bismo mu iskreno rekli koliko srpska Hercegovina danas ima stanovnika i šta rade srpski bogataši sa velikim novcem?”

– Ponašamo se kao da ne znamo da je nekad živio Luka Ćelović, ne bi valjalo da se pogazi još nešto iz “Pogaženog testamenta”– zaključio je Brborić.

Amabasador BiH u Srbiji Lazar Mirkić iznio je nekoliko zanimljivih biografskih podataka o životu Luke Ćelovića.
– Na putu između Trebinja i Beograda, Luka je najviše vremena proveo u Brčkom. U periodu od 1864. do 1872. godine, on je učio zanat kod svojih stričeva poznatih brčanskih trgovaca Đoka i Jova Ćelovića. Upravo je porodici Ćelović posvećen najveći dio prostora u knjizi “Stari srpski trgovci” autora Dušana Ristića.

Ambasador Mirkić, koji je i sam Brčak naveo je još jedan zanimljiv podatak vezan za boravak Luke Ćelovića u Brčkom.
– Luka je bio učenik Vase Pelagića učitelja u Srpskom narodnom učilištu u Brčkom osnovanom 1857. godine. U to vrijeme u Bosanskoj Posavini vladalo je veliko nezadovoljstvo u srpskom narodu zbog turskih nameta, pa je buntovna narav Luku Ćelovića dovela u situaciju da 1872. godine pređe u Beograd – rekao je Mirkić koji je izrazio veliku zahvalnost organizatorima večeri.

Čast da govori o slavnom imenjaku u Svečanoj sali Rektorata Univerziteta u Beogradu pripala je i gradonačelniku Trebinja Luki Petroviću.
On je rekao da je Luka Ćelović Trebinjac trajno zadužio beogradski Univerzitet, ali i njegove studente i profesore.

– Svojim djelima, Luka nas je obavezao na dobronamjeran, pošten i smiren odnos prema sebi i svojim sunarodnicima, dok je humanim radom i kontinuiranim zalaganjem za svoj narod pokazao nesvakidašnju ljudsku vrijednost, empatiju koju često zaboravljamo uslijed užurbanog načina življenja – rekao je Petrović dodajući da cjelokupna zaostavština Luke Ćelovića Trebinjca stoji kao vječni spomenik njegovom dobročinstvu.

– To je ujedno i podsjetnik da bez obzira na težinu istorijskog momenta, srpski narod mora da sačuva dostojanstvo i obavezu da pomažemo jedni drugima – poručio je Petrović koji je istakao zadovoljstvo što su Srbija i Beograd dali dodatan značaj velikom dobrotvoru, tako što su sjedište projekta „Beograd na vodi“ smjestili u zgradu Beogradske zadruge, zadužbinu Luke Ćelovića Trebinjca.

Pjesnik Božidar M. Glogovac pričajući o vrlinama Hercegovine naveo je da se autor knjige “Dragan Kovač približio literarnim gromadama koje je humska zemlja dala”.
– Ova je knjiga svojevrsni amanet pokoljenjima, a sam naslov opomena da neispunjavanjem posljednje želje umirućeg civilizacija dostiže sumrak i sunovrat – rekao je Glogovac navodeći da doktor Kovač nije predodređen samo da liječi ljudsko tijelo nego i dušu.

Finalno obraćanje pripalo je predsjedniku Srpske akademije nauka i umetnosti dr Vladimiru Kostiću koji je i sam učestvovao u otkupu portreta Luke Ćelovića.

– Kada smo otkupili portret, tada su prvi put neki od nas pročitali integralni tekst testamenta Luke Ćelovića i ko kaže da mu se oči tada nisu ovlažile laže – rekao je Kostić
On se zapitao kako je moguće da jedan Trebinjac uradi više za beogradski Univerzitet nego sve vlade, politike i ideologijae koje su uslijedile nakon Lukinog života.

– Nisu pare i zgrade zavještanje Luke Ćelovića, njegova namjera je zavještanje. Ne sumnjam da će se pojaviti neki novi Luka Ćelović, koji će umjeti da završi ono što je započeto. Imaće, zahvaljujući gospodinu Kovaču, jednu vrstu uputstva šta da radi – zaključio je Kostić.

U umjetničkom dijelu programa scenu Jovana i Jovanke iz predstave „Jovan Dučić“ izveli su Maja Kolundžija Zoroe i Nebojša Kundačina.  U muzičkom dijelu publika je mogla da čuje mladog Nikolu Jelačića sa gitarom.

Udruženje Trebinjaca „Jovan Dučić“ u Beogradu su, kao što to i priliči Hercegovcima, podržali članovi svih ostalih zavičajnih udruženja u Srbiji, a viđen je i veliki broj ljudi iz naučnog, društvenog i političkog života Srbije.

OGRANIČEN TIRAŽ KNJIGE: Cijena samo 600 dinara

Knjiga doktora Dragana R. Kovača „Pogaženi testament“ može se nabaviti u prostorijama Udruženja Trebinjaca „Jovan Dučić“ u Beogradu, a može se nabaviti i putem narudžbenice na mejl [email protected]. Ova knjiga obima gotovo 300 stranica trebalo bi da bude obavezna lektira za svakog Hercegovca, a zbog veoma ograničenog tiraža preporučujemo da je što prije poručite. Cijena ove knjige je 600 dinara.

Tekst i foto: Trifko Ćorović/SLOBODNA HERCEGOVINA