Pojam „masovni turizam“ se koristi u više destinacija i širom svijeta, ali praksa pokazuje da se najčešće veže za primorske destinacije, odnosno gradove koji imaju direktan izlaz na more ili okean.
 

Da li su vam poznati naslovi poput ovih: „Venecija: Naplaćujemo ulaz u grad! Barcelona: Nema više iznajmljivanja apartmana za turiste! Firenca pozdravlja odluku i zabranjuje kratkoročni smještaj u užem centru. Dubrovnik: Dosta nam je buke, kazna za vučenje kofera po Stradunu! Amsterdam: Stop ulasku u luku brodovima za krstarenje!“?

Razlozi su različiti, od visoke cijene iznajmljivanja pa i nestašica stanova za duži boravak, buke, zagađenja životne sredine, nesnošljive količine smeća, zagušenog saobraćaja do generalno prekomjerne posjete turista ili blaže rečeno, posjete kojom više ne mogu upravljati.

Za pojam masovnog turizma se vežu negativni uticaji i po život lokalnog stanovništva. Od privatizacija javnih površina, ekstremnog rasta cijena nekretnina i pretvaranje svakog slobodnog prostora u apartman, opterećenja komunalne mreže, izražene sezonalnosti koja negativno utiče na kvalitet usluge, a pritom dovodi do visokih cijena proizvoda i usluga, koje se reflektuju kroz disbalans cijene i kvaliteta, pa do devastacije zemljišta, ugrožavanja biodiverziteta i na kraju pada kupovne moći lokalnog stanovništva koja dovodi do opšteg nezadovljstva.

Doxey indeks iritantnosti

Stručnjacima u turizmu je poznat Doxey indeks iritantnosti, koji je razvijen još 1975. godine, otprilike u periodu kada su masovnim dolascima već uveliko bile zahvaćene neke od pomenutih zemalja i gradova.

Iako se ovaj model ne temelji na detaljnim istraživanjima, izuzeta je pretpostavka da homogenost karakteriše zajednicu, i da je zajednica u cjelosti neprijateljski raspoložena prema turizmu, ali se često dešava da je zajednica u stvari heterogena, gdje recimo nezaposleni sa jedne strane i preduzetnici sa druge pozdravljaju bilo kakav rast u turizmu, vidjevši u tome i svoju šansu za rastom.

Elem, Doxey indeks iritantnosti govori o tome da su lokalni ljudi koji su u početku imali pozitivnu perspektivu turizma počeli imati negativnu perspektivu turističkih aktivnosti zbog brzog razvoja turističke industrije i negativnih aspekata turizma.

Model sugeriše da zajednice prolaze kroz slijed reakcija kako turistička industrija koja se razvija u njihovom području postaje sve izraženija i njihove percepcije se mijenjaju s iskustvom i to u četiri faze.

Faze

Euforija je prva faza u kojoj stanovništvo odredišta osjeća pozitivnu emociju zbog mogućnosti turizma u tom području. Ova faza je povezana s početnim razvojem destinacije kao turističke lokacije – tako da postoji osjećaj uzbuđenja i iščekivanja. Broje se dolasci, noćenja, priča o nacionalnostima koje nas posjećuju i generalno, opšti cilj je zadovoljan  gost.

Apatija je druga faza u kojoj se počinje razvijati formalniji kontakt sa turistima. Stanovnici neke lokalne zajednice turiste počinje doživljavati kao izvor prihoda i ulaganja. Najvažnije je da gost dođe, potroši koliko mi smatramo da treba, i vrlo brzo ode.

Smetnja ili iritacija je treća faza u kojoj stanovnici počinju uviđati negativnu stranu turističke industrije u svom području: masovnost, previše prometa, zagađenje životne sredine, previše otpada, dok će na investicije gledati kao novac bačen na turističke aktivnosti i sadržaje, a ne na stvari koje lokalno stanovništvo treba.

Antagonizam je posljednja faza u kojoj su stvari najgore. Na turiste se gleda kao na uzrok svih problema koji se javljaju u nekom području i poredeći stanje u nabrojanim državama sa ovom teorijom, rekao bih da su došli u posljednju fazu koja nesumnjivo traži reakciju usljed prekomjernog turizma ili slabog upravljanja destinacijama. To žemo pustiti vremenu i struci da kaže.

Dok pišem o ovom modelu, na pamet mi padaju destinacije u okruženju i u kojim se fazama nalaze. Znam za neke lokacije u Hrvatskoj koje se nalaze u trećoj fazi, znam za destinacije crnogorskog primorja koje su mahom u drugoj, a destinacija koju između ostalog i ja predstavljam je još u prvoj.

Takođe, sumnjam da ćemo mi kao destinacija ikada imatiproblem sa masovnim turizmom, odnosno sa turizmom koji bi mogao imati negativan opšti uticaj na okolinu izuzev pojedinačnih ili mikro lokacija u destinaciji.

Razlog vidim u tome što se radi o ruralnoj destinaciji, gdje sama struktura i površina govori da imamo potencijal upravo suprotan, a to je takozvani zeleni turizam koji promoviše zaštitu životne sredine i očuvanje prirodnih resursa.

Šta se može očekivati u BiH?

Ovakav oblik turizma, ukoliko budemo imali zdrav pristup, za koji još nije kasno, teži upravo smanjivanju negativnog uticaja samog turizma na okolinu. Republika Srpska i Bosna i Hercegovina mogu i trebaju da budu destinacija za bijeg iz urbanih sredina u prirodu i sadržaje koji podrazumijevaju boravak i aktivnosti u prirodi.

To može biti pješačenje, planinarenje, vožnja bicikla, obilazak nacionalnih parkova i parkova prirode, obilazak kulturnog i prirodnog nasljeđa, aktivnosti na vodi poput raftinga, kajakinga, kanjoinga, sa planskim ulaganjem u sela i proizvodnju domaćih proizvoda. U ovom kontekstu negativna je svaka namjera kojom se eksploatiše i devastira prirodno okruženje zarad interesa, obično pojedinaca ili interesnih grupa ljudi, a pozitivna svaka inicijativa i nova površina zaštićenog područja, kojeg uzgred u Republici Srpskoj trenutno ima jako malo, svega 3 %.

Ukoliko budemo na pravoj strani turizma, uz dovoljno empatije prema prirodi i životnoj sredini, i sa dovoljno znanja da lokalne zajednice njegujući biodiverzitet u kojem se nalaze istovremeno budu poželjne destinacije sa autentičnom turističkom ponudom, bićemo nezaobilazna stanica za turiste sa istančanim ukusom koji žele jedinstveno, drugačije i iskustvo podređeno održivom rastu, jer vijekovi oblikovanja života na ovim prostorima nam daju mogućnost savremene afirmacije u svijetu turizma u kojem se danas vrednuje autentičnost.

Autor teksta je Marko Radić, rukovodilca sektora za promociju turizma Turističke organizacije RS