U kultnom restoranu „Devetka“ održana je sjednica Izvršnog i Nadzornog odbora Udruženja Trebinjaca „Jovan Dučić” iz Beograda na kojoj je predstavljena poštanska marka sa likom Luke Vukalovića i sumirana prva decenija rada. Predsjednik Udruženja Žarko J. Ratković predstavio dosadašnji rad i najavio izradu monografije.

Ratković je rekao da je prije tačno jedne decenije, nakon 16 godina tihovanja, ponajviše zahvaljujući inicijativi velikog pregaoca, humanitarca i kulturnog poslenika pokojnog Radomira Šike Begenišića obnovljen rad udruženja ovog puta pod nazivom „Jovan Dučić”.

ZA DESET GODINA – SEDAM AKADEMIJA, SEDAM KNjIGA, BROJNE IZLOŽBE I HUMANITARNE AKTIVNOSTI
U svom obraćanju Ratković je napravio kratak pregled velikog broja aktivnosti koje je ovo udruženje imalo prethodnih deset godina, a kao najznačajnije je istakao sedam svečanih akademija posvećenih Trebinjcima koji su zadužili srpski rod (Jovan Dučić, Luka Ćelović, Luka Vukalović, Nićifor Dučić, Mićo Ljubibratić, Jovan R. Deretić, Risto i Beta Vukanović).

– Objavili smo i sedam knjiga. Istoričar Miladin Milošević je priredio Dučićeve „Diplomatske spise“, kao i njegovu brošuru „Aneksija Bosne i Hercegovine – Srpsko pitanje“. Zatim smo štampali knjigu Vladimira Ćorovića sa dodatkom „Hercegovački ustanci Luke Vukalovića“. Udruženje je izdavač monografije o trebinjskoj bolnici „Istorija jednog vremena“ autora Vukašina Lugonje, kao i knjige pripovjedaka Dragana Kovača „Kafa kod Platanima“ i knjige o vojvodi Mići Ljubibratiću koju je priredio Milivoje Mišo Rupić. Knjige su podijeljene i velikom broju biblioteka od Zrenjanina, Lazarevca, Barajeva, Andrić grada, Trebinja, Vršca, Herceg Novog, Smedereva, Trebinja, Mostara… – rekao je Ratković.

On je napomenuo da je Udruženje poklonilo 500 knjiga za biblioteku „Stana Arnaut” iz Prebilovaca, kao i da je u porti tamošnjeg hrama zasađeno 100 maslina koje su Trebinjci iz Beograda poklonili najstradalnijem selu u Evropi u Drugom svjetskom ratu.

Ratković je podsjetio da su Trebinjci organizovali i značajne izložbe kao što su „Jovan Dučić u diplomatiji”, „Arhimandrit Nićifor Dučić srpski duhovnik, istoričar i ustanički vođa”, kao i „Ostvarenje srpskog sna“ posvećene Luki Ćeloviću Trebinjcu. Udruženje se takođe postaralo i da bareljef sa likom Jovana Dučića krasi prostorije Udruženja književnike Srbije, a realizovan je i veliki broj humanitarnih aktivnosti. Poseban segment bio je rad na popularizaciji tursitičkih potencijala Trebinja.

– Sve ovo smo ovo radili kako bi Trebinje predstavili kao grad kulture i atraktivne turističke destinacije. Hercegovina je zemlja hajduka, junaka, a Trebinje grad doživljaja i želje. Dugo radim u turizmu i nikad nisam sreo nijednog čovjeka koji nije bio oduševljen Trebinjem. Taj grad ne čini kamen, loza, maslina, smokva, duvan…nego ljudi koji ostavljaju pitom trag, a zbog tradicionalnog hercegovačkog gostoljublja, svako ko jednom dođe uvijek mu se vraća.

U PLANU MONOGRAFIJA
Podsjećajući na sjajan efekat davno održane Hercegovačke akademije posvečene Prebilovcima, Ratković je naglasio da postoji dobra saradnja sa ostalim zavičajnim hercegovačkim udruženjima, ali da bi u budućnosti ta saradnja mogla da bude još bolja i plodnija.

– Sve što se desi, a nije zapisano sklono je brzom zaboravu. Zato će naš zadatak u ovoj godini biti da publikujemo monografiju u kojoj će biti predstavljen naš dosadašnji rad – rekao je Ratković.

On je dodao da je ove godine Beograd dobio ulicu Luke Ćelovića, ali da će Udruženje nastojati da u narednom periodu izdejstvuje da jedan od beogradskih bulevara ponese ime Jovana Dučića.

ANTIĆ: Hercegovci su najnesumnjiviji dio srpskog naroda!
Predstavljanje poštanske marke sa likom hercegovačkog vojvode Luke Vukalovića započelo je besjedom istoričara prof dr Čedomira Antića koji je istakao da bi za sebe rekao da je po opredjeljenju Hercegovac, jer je u pitanju „najnesumnjiviji dio srpskog naroda” .

– Luka Vukalović je vjerovatno u političkom i vojnom smislu bio najveći Hercegovac devetnaestog vijeka. Hercegovina tog vremena mogla je lako da postane treća srpska država. To nije postala ne zbog hrabrosti ili nedostatka hrabrosti njenih najvećih sinova, već zato što sudbina nije dala. Srpski narod se pokazao kao veliki, ali to nije stečeno brojnošću ili bogatstvom, već velikim djelima i što je još strašnije velikim žrtvama.

Antić je podsjetio da je srpski narod 19. vijeka pokrenuo velike ustanke.

– Prvi srpski ustanak bio je najveći ustanak u istoriji Osmanskog carstva koje je trajalo 700 godina i jedno vrijeme bilo na tri kontinenta. U jednom periodu to je bilo i najveće carstvo u ljudskom rodu. Srpski narod je živio uz granice velikih carstava, ali ga nijedno nije htjelo. Zato se i danas postavlja sudbinsko pitanje nesvojkstveno za ostale evropske narode – šta će biti sa Srbima i Srbijom?

Antić je istakao da je Hercegovina matica srpskog naroda i da su srpske zemlje u ranom srednjem vijeku nastale upravo u toj oblasti.

– Do danas sticajem teških bizarnih okolnosti samo istočna Hercegovina je ostala apsolutno i nesumnjivo srpska. Vremenom se dogodilo da silne oblasti između rijeke Drima i Vrbasa, između Biokova i Lješa prestanu da budu srpske, odnosno da neke od njih budu rasrbljene, a nad nekima se postavi to pitanje da li su one srpske. Tako, recimo Crna Gora u kojoj se čuvala svjetlost slobode bez prekida, danas proživljava borbu da se pokaže da je i srpska. A prije svega 70-80 godina ona je bila samo i isključivo srpska. Kad je riječ o zapadnoj Hercegovini – ta nesumnjivo srpska oblast pokatoličena je u 17. i 18. vijeku. U 20. vijeku pokazala se kao bastion antisrpstva. To nije posljedica ni plod sukoba između katolika i pravoslavaca, Srba i Hrvata, to je odluka jedne svjetske crkve i uprkos tome što je Kneževina Srbija, Kneževina Crna Gora sa zapadnim Hercegovcima, posebno sa franjevcima, održavala odlične odnose, vezivala ih, smišljala razne načine da ih poveže, to je sve zauvijek razbijeno i rasuto 1941. godine da se nikada ne obnovi.

Antić je naveo da su Hercegovci naselili dobar dio Podrinja, ali i da je iseljavanje ostavilo vidljiv trag.

– Poslovica koja je govorila da se „Hercegovina nikad ne raseli” nije baš tačna. Hercegovina više nije imala snage u 19. vijeku da postane treća srpska država. Jedva je i Crna Gora, koja je bila u mnogo povoljnijim okolnostima uspjevala da se održi. Međutim, upravo generacije Luke Vukalovića rođene u vrijeme nakon Prvog i Drugog srpskog ustanka bile su one koje su povele Hercegovce ka velikom cilju – ujedinjenju srpskih zemalja.

Antić smatra da se pokušaji oživljavanja slavenstva, pa i socijalizma ne mogu posmatrati isključivo i ocijeniti kao neupješni, već kao pokušaj predaka da se nekako izađe iz položaja koji je bio neizdrživ, posebno u 19. vijeku.

– Luka Vukalović se rodio 1823. koja je bila velika godina za srpski narod. Iste godine rođen je još jedan veliki Srbin – knez Mihailo. Zavjet kneza Mihaila i Luke Vukalovića bio je isti, a to je da se srpske zemlje oslobode i ujedine. Na kraju je i njihova sudbina bila ista. Prvi je ubijen u prvom modernom i možda najsudbonosnijem atentatu u istoriji srpskog naroda, a drugi je završio možda i gore u samonametnutom progonstvu. Za razliku od svojih nesuđenih kolega voždova Prvog i Drugog srpskog ustanka Karađorđa i Miloša Obrenovića, koji su bili trgovci, Luka Vukalović je bio puškar po zanatu. Živio je dugo vremena u Herceg Novom, da bi 1852. godine u vrijeme kada dolazi do sukoba između Kneževine Crne Gore i Osmanskog carstva prešao nazad u Zupce i postao kapetan.

To je vrijeme teških i sudbinskih nedoumica pred kojima su se našle Kneževina Srbija i Kneževina Crna Gora. Crna Gora je 1852. godine od jedne autonomne mitropolije koja teži da uđe u srpsku državu postala kneževina. Time, htjeli ili ne, postali su konkurenti Kneževini Srbiji. 1853. godine počeo je Krimski rat najveći rat devetnaestog veka koji je doveo u opasnost sve balkanske države koje su bile hrišćanske i koje su bile nezavisne. U Vlašku i Moldaviju ušle su prvo ruske, a potom i austrijske trupe. U Grčku, odnosno u Atinu, Pirej ušle su jedinice mornaričke pješadije Velike Britanije i Francuske. Čekala se 1853/54. godina da austrijska vojska uđe i u Kneževinu Srbiju. Austrijski amiral Mamula ušao je bio i na Cetinje i postavio ultimatum knezu Danilu koji je u to vrijeme sanjao o osveti Kosova – rekao je Antić.

On je objasnio da su ustanci koje je pokrenuo Luka Vukalović ipak donijeli značajne rezultate.

-Prije svega za Hercegovinu i Hercegovce čulo se širom Evrope. Došli su na političku mapu. Bez takve žrtve nije bilo moguće govoriti o internacionalizaciji nekog pitanja. Drugo, Crna Gora je uspjela, i to je možda jedina velika korist za srpski narod, tokom pedesetih godina 19. vijeka da se proširi, i da se dobar dio teritorije u kojima je Luka Vukalović ratovao, prisajedini Kneževini Crnoj Gori. Veliki Grahovac, slavna pobjeda crnogorske vojske plod je tog vremena. Međutim, uskoro će se ta rampa zatvoriti. Šezdesetih godina 19. vijeka Kneževina Crna Gora više neće moći da pomogne Hercegovce u ustanku. Srbija koja je ušla u velike reforme nije bila u stanju da pomogne, osim možda materijalno. Luka Vukalović je pokušao u to vrijeme, prije svega 1862. godine da uđe u savez sa italijanskim revolucionarima. Međutim Italija se ujedinila, do 1866. godine uspjela je i Veneciju da priključi, a jedino što je obećano od strane Omer-paše Latasa bilo je da će vojvoda Luka Vukalović ostati samo na četiri vrlo male župe sa statusom njegovog krajiškog komandanta žandarmerije.

Antić je objasnio da je Vukalović morao da ode iz Hercegovine zbog progona Osmanlija koji su u pokušavali da Bosnu i Hercegovinu nekako privežu za sebe uoči velike krize koja će početi desetak godina kasnije. S druge strane postojala je i zavist novog crnogorskog kneza, knjaza Nikole koji nije bio spreman da na tom prostoru dijeli vlast.

– Knjaz Nikola je u to vrijeme čak planirao da prisajedini Crnu Goru Srbiji u zamjenu za novac i privilegije koje bi mu dao njegov kum knez Mihailo. Luka Vukalović je pod takvim okolnostima otišao u Rusiju, tamo će u okolini Odese i umrijeti 1873. godine. Svega nekoliko godina je duže živio od svog vršnjaka kneza Mihaila, podijelivši sličnu sudbinu nedovršenog posla sa njim.

Antić je istakao da je nakon svega ostao zavjet i amanet, pa je tako Hercegovina bila poprište velikih nemira, od Krivošijske bune osamdesetih godina, pa do „Mlade Bosne“ koju bi, ako bi gledali porijeklo njenih članova, mogli nazvati „Mlada Hercegovina“.

– Konačno je ta zemlja junaka i pjesnika postala dio Kraljevine SHS i najnesumnjiviji dio srpskog naroda i srpskih zemalja. To je ostalo sve do današnjeg dana kada imamo priliku da na nivou Srbije, Republike Srpske i sve slobodnije Crne Gore, obilježavamo Luku Vukalovića kao velikana čitavog srpskog naroda i pregaoca koji je bio vizionar onoga sa čim se i mi suočavamo, a suočavaće se i generacije naših potomaka. Ja sam Beograđanin, ali gotovo čitav život živim pored ulice Luke Vukalovića i mogu da vam kažem, kao što se nekad u Crnoj Gori govorilo da „o nekome djeca pjevaju i znaju ko je“, tako i u mom kraju svako zna ko je Luka Vukalović.

Trifko Ćorović
Fotografije: Milan Ratković – foto Star