Četvrti godišnji skup „Teologija u javnoj sferi“ nastavljen je panel diskusijom na temu „Strah i sloboda“, na kojoj su govorili psiholozi doc. dr Arta Dodaj i prof. dr Žarko Trebješanin, te protojerej-stavrofor dr Boris Brajović.

Za dr Dodaj strah i sloboda su duboko isprepleteni i fenomeni u stalnom interakcijskom odnosu.

Prostor u kojem najbolje funkcionišemo je naša „zona sigurnosti“, kaže Dodaj pojašnjavajući da potreba za slobodom, u smislu mogućnosti izbora, često podrazumijeva suočavanje sa svijetom izvan te zone i susret je sa nepoznatim, što po pravilu stvara nelagodu straha. Iako je strah od rizika, ističe ona, pratilac osvajanja slobode, jednako tako postoji i snažna želja za oslobađanjem od straha i preuzimanjem odgovornosti.

Protojerej-stavrofor dr Boris Brajović govorio je o fenomenima straha i slobode u helenskoj filozofiji, ali i hrišćanskoj teologiji, gdje strah Gospodnji nije strah od božije kazne već se tumači i kao „početak mudrosti“, uslov za konstituisanje odnosa sa Bogom, koji je isključivo zasnovan na ljubavi.

Prof. dr Žarko Trebješanin ističe da je strah imanentan ljudskom biću: čovjek pati od prirodnih, ali i strahova koje indukuje društvo, strahuje čak i od vlastite slobode, a zloupotreba straha sredstvo je tehnologije vladanja još od prvobitne ljudske zajednice…

Bjekstvo od slobode

Trebješanin ističe da je sloboda cijenjena kao visoko rangirana vrijednost, ona je veliki dar i blagoslov, ali osvajanje slobode ne donosi uvijek samo zadovoljstvo, osjećanje trijumfa, ponosa i moći – ona je i prokletstvo, izvor tjeskobe, osjećanja nesigurnosti i straha.

„Tada čovjek ima potrebu da se odrekne i pobjegne od slobode i to može na više načina od kojih je prvi – podčinjavanjem autoritarnosti, odnosno nečemu iznad njega, nekom vođi ili stranci, jer se onda tu osjeća zaštićenim“, pojašnjava Trebješanin.

Drugi mehanizam bjekstva od slobode, pojašnjava on, manifestuje se kroz destruktivnost, kada nagomilane frustacije zbog osjećaja uskraćenosti eskaliraju u agresiju i rušilaštvo, u kojima čovjek nalazi sigurnost i makar privid osjećanja moći, a treći je – komformizam, odnosno saobražavanje onome što su većinski stavovi i uvjerenja.

A u naše vrijeme, dodaje on, to je tržište, koje je neprikosnoveni arbitar vrijednosti, sa čijim mjerilima se čovjek saobražava, gubeći svoju individualnost i identitet, te postajući samo roba.

Strahovi i tehnologija vladanja

Trebješanin ističe da su zloupotreba strahova, onih spontanih, prirodnih i imanentnih ljudskom biću, te namjerno i sistematsko indukovanje novih strahova – od najranijih ljudskih zajednica prepoznati kao instrument tehnologije vladanja.

U najgrubljem vidu zloupotrebe, strahovlade se uzdaju u primarni ljudski strah od smrti, te primjenjuju silu ne bi li ljude natjerali da se ponašaju na način korektan i prihvatljiv iz njihove autoritarne pozicije.

Jedan od metoda vladanja strahom je i proizvodnja neprijatelja, kada se pojedinci proglašavaju neprijateljima društva i zbog straha od posljedica te javne etikete, odustaju od svoje slobode, dok sofisticiranje ove tehnologije u modernosti ide u pravcu homogenizacije društva kroz usađivanja mehanizama poželjnih obrazaca mišljenja i vrijednosti, pri čemu slobodu neslaganja prati i strah od ispadanja iz konteksta i marginazilacije.

Trebješanin napominje da strah često dezavuiše moralni integritet čovjeka.

„Strah životu kalja obraz često, kaže Njegoš. Dakle, čovjek tada zna šta mu je činiti i šta je dobro, ali to ne čini upravo zato što se boji i taj strah ga savija, čini ga spremnim da se odrekne svog dostojanstva“, ističe on.

Strah od smrti i hrišćanstvo

Strah od smrti je „strah nad strahovima“, primarni ljudski strah i „crv u čovjekovim pretenzijama na sreću“.

„To je strah koji nam je prosto ugrađen u biće jer je primarna ljudska potreba da preživi. Međutim, hrišćanstvo, upravo time što je pobjedilo smrt, vjerom u Vaskrsenje može kod čovjeka da stvori određenu unutrašnju protivtežu i da ga oslobodi tog straha“, smatra Trebješanin.

Promocija knjiga „Patrologije“ vladike Atanasija

U nastavku simposiona „Teologija u javnoj sferi“ promovisana su revidirana i dopunjena izdanja prve i druge knjige „Patrologije“, autora episkopa umirovljenog Atanasija.

Prema riječima đakona doc. dr Zdravka Jovanovića, profesora Patrologije na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Beogradu, izučavanje istorije velikih hrišćanskih otaca i pisaca vladike Atanasija – od zaključenja kanona Novoga zavjeta sve do 451. godine – rezultiralo je knjigama koje su svojim sadržajem, studioznošću i posvećenošću autora neporedive sa bilo kojom drugom našom literaturom iz oblasti otačke teologije.

„Knjige, po opštoj ocjeni, zaista obogaćuju teološku misao Srpske pravoslavne crkve, ali imaju i ogromnu relevantnost i za najširi duhovni i kulturološki kontekst, koji prevazilazi striktno teološke sfere“, smatra Jovanović.

On je dodao da umirovljeni vladika Atanasije već radi i na naredna dva nastavka „Patrologije“, koji će obrađivati istočne oce – od sabora u Halkidonu 481. godine do svetog Fotija Velikog, te latinske oce – od Prvog vaseljeskog sabora do Velikog raskola 1054. godine.

„Ne sumnjamo da će vladika podjednako studiozno prisupiti pisanju ova dva toma, snage i inspiracije mu ponestajati neće, a nadamo se da će imati i dovoljno zdravlja da i ovaj poduhvat, na radost svih nas, uspješno privede kraju“, rekao je Jovanović.

Program drugog dana simopsiona završen je predstavom „Sedam“ u izvođenju članica Mreže žena vjernica Međureligijskog vijeća BiH.

Kroz lične ispovijesti u formi dokumentarnog recitala, predstava kazuje od dramatičnoj sudbini sedam odvažnih žena iz zemalja različitih kultura, tabua i zabrana i njihovoj borbi za ljudska prava.

Rade Savić