Gacko je mala opština sa oko 8.000 stanovnika u jugoistočnoj Bosni i Hercegovini. Uglavnom je poznat po obližnjem rudniku uglja i termoelektrani koja je ujedno i najveći poslodavac u ovoj oblasti. Međutim, Gacko ima i svoj jedinstven i karakterističan način proizvodnje kajmaka, vrste krem sira koja se proizvodi i konzumira širom Zapadnog Balkana.

Tradicionalni način pravljenja kajmaka je da se sirovo mlijeko polako kuva, a zatim kuva dva sata na veoma laganoj vatri. Nakon što se skine sa vatre, krema se skida i ostavi da se ohladi i blago fermentiše nekoliko sati ili dana. Za razliku od ovog tradicionalnog načina proizvodnje, u recepturi Gatački kajmak odleži nekoliko mjeseci u mijehovima od ovčije ili kozje kože. Kao rezultat toga, Gatački kajmak prelazi iz bijele u žućkastu boju, čvrste, ali ne tvrde konzistencije, blago slanog ukusa i karakteristične arome koja se dobija tokom zrenja. Kada se izvadi iz mijeha, sir je suv i mrvljiv. „Naš kajmak je jedinstven i veoma vrijedan proizvod i zato želimo da ga zaštitimo i promovišemo“, kaže Dragana Milović predsjednica udružunja proizvođača Gatačkog kajmaka.

Međutim, malo ljudi ima priliku da uživa u ovom jedinstvenom ukusu jer se uglavnom prodaje na pijacama ili restoranima Gatačkog kraja. Imajući to u vidu, Udruženje proizvođača Gatačkog kajmaka pokrenulo je inicijativu kako bi potrošači širom svijeta bili upoznati sa Gatačkim kajmakom. Dragana Milović je predsjednica Udruženja, koje je osnovano 2021. godine. Udruženje je u početku imalo devet članova, a sada ima 24 članice, uglavnom žene sa sela. Proizvodnja mlijeka, uključujući i kajmak, je glavni prihod za 90 odsto njih.

Prema Draganinim riječima, cilj Udruženja je da se njihov proizvod brendira i prepozna na lokalnom i regionalnom nivou. Da bi se to postiglo, potrebno je poštovati posebne procedure. Prva je uspostavljanje sistema proizvodnje, koji bi obezbijedio brendiranje proizvoda od strane nadležnih institucija. U Udruženju smatraju da će brendiranje kajmaka dovesti do šire prepoznatljivosti, a samim tim i do veće potražnje i bolje cijene.

Težnja članova Udruženja je da poprave svoju materijalnu situaciju proizvodnjom kajmaka, posebno u ruralnim sredinama. Samim tim, proizvodnja mora biti standardizovana, uz istovremeno očuvanje tradicije i prepoznatljivog kajmaka koji se pravi u regionu. „Naš kajmak je jedinstven i veoma vrijedan proizvod i zato želimo da ga zaštitimo i promovišemo“, kaže Dragana. „Podrška koju smo dobili i od EU i od UNDP-a kroz projekat ReLOaD2 bila je od velikog značaja jer nam je omogućila da se približimo našem cilju brendiranja i promocije gačkog kajmaka. Dragana Milović, predsjednica Udruženja proizvođača kajmaka Gacko Udruženje je nedavno dobilo podršku projekta koji finansira EU za svoju inicijativu.

Regionalni program o lokalnoj demokratiji na Zapadnom Balkanu 2 (ReLOaD2) implementira se u 63 lokalne samouprave širom Zapadnog Balkana, a opština Gacko je jedna od 13 partnerskih jedinica lokalne samouprave uključenih u Bosni i Hercegovini, koju finansira Evropska unija i sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). Podrška projekta uključivala je obuku o higijeni i kvalitetu mlijeka, pravilnoj ishrani stoke i vođenju evidencije o stočnoj hrani i količinama mlijeka. Polaznici su takođe prošli obuku o načinu uspostavljanja sistema proizvodnje u procesu proizvodnje gačkog kajmaka i o zahtjevima za brendiranje.

Pored toga, projekat je udruženju obezbijedio i opremu za preradu i ispitivanje mlijeka koja je ključna za kontrolu kvaliteta. Realizacija ovog projekta prvi je korak ka brendiranju Gatačkog kajmaka. To je veoma važno pitanje i za lokalnu zajednicu i za regiju, jer je poljoprivreda glavni izvor prihoda u regiji Gacka. „Podrška koju smo dobili i od EU i od UNDP-a kroz projekat ReLOaD2 bila je od velikog značaja jer nam je omogućila da se približimo našem cilju brendiranja i promocije gatačkog kajmaka što većem broju ljudi“, kaže Dragana Milović.