Stotinu godina od Oktobarske revolucije, sve je veći interes za život, delo i baštinu jednog od najistaknutijih državnika dvadesetog veka: Josifa Visarionoviča Staljina. Zapadni propagandisti sve su skloniji uspoređivati Putina i Staljina. Famozni Koba je, poznato je, pušio lulu, a manje je poznato da je voleo jedino duvan iz cigareta u čijem imenu je reč – Hercegovina. Iste te cigarete danas puši Sergej Lavrov.

Ima tih južnoslovenskih zemalja i pokrajina koje su već na nivou imena u kulturološkom smislu brend, iza čijih imena stoji veliki, kako se to kaže, simbolički kapital. I svaka čast u tom smislu Crnoj Gori ili Dalmaciji, ali teško da su i one unutar te konkretne ljestvice simboličke težine dorasle – Hercegovini. Kad si je onomad Stjepan Vukčić Kosača, vojvoda od Svetog Save, dodelio titulu hercega, misleći valjda ponešto germanofilno da je ona zvučnija od vojvodske, teško da je mogao naslutiti da će se pokrajina dotad poznatija kao Hum u budućnosti nazivati Hercegovinom.

Sva četiri južnoslovenska naroda koja dele isti jezik (navedimo ih abecednim redom: Bošnjaci, Crnogorci, Hrvati i Srbi) vezani su za Hercegovinu: Hrvati su dominantno naseljeni zapadno od Neretve, Srba je opet najviše istočno, Bošnjaci su uglavnom koncentrisani u samoj rečnoj dolini, dok su još od devetnaestog veka ekspanzionističke težnje crnogorskih vladara usmerene ka Staroj Hercegovini.

DUVAN

U svom magnum opusu, knjizi Karakterologija Jugoslovena, Dvorniković navodi izreku po kojoj „Hercegovina čitav svet naseli, a sebe ne raseli“; Emir Kusturica se negde poigrava dosetkom: „U meni se bore čovek i Hercegovac, plašim se da Hercegovac ne pobedi“, a jedan je pesnik ime svog zavičaja poetski i inovativno ispisivao kao: Herc Ego Vina, što bi se reklo: Zemlja srca, zemlja jakih individualnosti i zemlja vina. Hercegovina je, naravno, i zemlja duvana. Naročito je to bilo karakteristično za pozni devetnaesti i rani dvadeseti vek.

U nekim svojim prozama čija je radnja smeštena u epohu Kraljevine Jugoslavije, Mirko Kovač, jedan od paradigmatski hercegovačkih pisaca, potencira značaj duvana za to podneblje. Ljubitelji dobre škije znaju da cene hercegovački duvan: od matorih seljaka, umalo stogodišnjaka, po balkanskim vrletima, do brucoša i studenata hipsterske provenijencije koji pozerski motaju cigarete po pomodnim kafićima.

A opet, najveću slavu hercegovačkom duvanu u globalnim okvirima osigurava jedna od najvažnijih ličnosti u istoriji dvadesetog veka: Josif Visarionovič Staljin. Priča o načinu na koji je Staljin pušio i jedinom duvanu koji je zaista voleo već decenijama je deo njegovih biografija i mora informacija koje istorija poseduje o jednom od ključnih državnika modernog doba. Ipak, u skorije vreme, a iz perspektive danas vodeće i hegemonistički snažne anglosaksonske kulture, na tu je činjenicu iznova skrenuo pažnju jedan pisac. Reč je o jednom od najznačajnijih savremenih engleskih pisaca – Džulijanu Barnsu, i njegovom najrecentnijem romanu – Šum vremena.

Ovaj roman je u originalu objavljen prošle godine, a zahvaljujući izdavačkoj kući Geopoetika i prevodiocu Zoranu Paunoviću srpski čitaoci su dobili priliku da ga čitaju praktično istovremeno kao i Englezi. U vreme (anti)putinovske histerije, smeštanje radnje u Rusiju za vreme SSSR-a može delovati i kao komercijalno opravdan potez, međutim Barns je i ranije pokazivao veliki interes za tematiku života u socijalizmu, odnosno kraju socijalizma i nastavljajućoj tranziciji.

Cigarete Hercegovina Flor proizvodila je moskovska fabrika duvana „Java“ još i pre revolucije. Fabrika se zvala „Java“ jer je uvozila duvan iz Indonezije. Za Hercegovinu Flor, međutim, uvožen je duvan iz Hercegovine ili je korišten duvan izvorno hercegovački, a uzgajan na Kavkazu kako su ga donele izbeglice iz Hercegovine

Njegov roman Bodljikavo prase koji bi kao predložak za svoj budući film trebalo da iskoristi Srđan Dragojević bavi se postkomunističkom Bugarskom. Ipak, za Barnsa su životi umetnika mnogo opsesivnija tema. Napisao je on, između ostalog, roman o Floberu i pripovetku o finskom kompozitoru Sibelijusu. U središtu njegove pažnje u Šumu vremena ponovo je jedan kompozitor: Dmitrij Dmitrijevič Šostakovič.