Srpska pravoslavna crkva i njeni vjernici danas obilježavaju praznik posvećen Svetom caru Konstantinu i njegovoj majci carici Jeleni.

Car Konstantin i carica Jelena vezani su i za Trebinje. Smatra se da je po njihovoj zapovijedi osnovan manastir Tvrdoš, koji je, nakon što je srušen, obnovio srpski kralj Milutin.

Car Konstantin rođen je 272. godine u Naisu, današnjem Nišu u Srbiji. Njegovi roditelji su bili car Konstancije Flor i carica Jelena. Po nekim istorijskim izvorima, tvrdi se da je bio srpskog porijekla.

Poslije smrti oca, 306. godine, od vojske je proglašen za avgusta (suvladara) sjeverozapada Rimskog carstva.

Još za života dobio je naziv Ravnoapostolni. Mnogo puta mu se javljao sam Gospod i izlazio mu je u susret u njegovim molitvama.

Tri velike borbe imao je Konstantin kad je postao car: jednu protiv Maksencija, tiranina u Rimu, drugu protiv Skita na Dunavu i treću protiv Vizantinaca.

Pred borbu sa Maksencijem, kada je Konstantin bio u velikoj brizi i sumnji u svoj uspjeh, pojavio mu se na danu presjajan krst na nebu, sav okićen zvijezdama, na kome je bilo napisano: “Ovim pobjeđuj”.

Car je naredio da se napravi veliki krst, sličan onome što mu se javio, i da se nosi pred vojskom. Silom krsta, on je zadobio slavnu pobjedu nad brojno nadmoćnim neprijateljem.

Maksencije se udavio u rijeci Tibru.

Odmah potom izdao je edikt (zakon) u Milanu, 313. godine, kojim je zabranio dotadašnji progon hrišćana.

Poslije pobjede nad Vizantijom, sagradio je grad ravan Rimu na Bosforu i nazvao ga Konstantinopolj.

Tada se car teško razbolio. Mnogi su se trudili da ga izliječe, ali bez uspjeha. Neko mu je preporučio da je jedini spas za njegovo izliječenje u tome da se okupa u krvi male djece.

Car je naredio da se uhvate i pokolju sva djeca. Kada su majke zakukale, on ustuknu i po cijenu sopstvenog života, gorko se pokajao i pustio djecu.

To je bilo milo Bogu, koji ga je time samo kušao, te mu posla dva apostola - Petra i Pavla. Oni su mu se javili i rekli da potraži episkopa Silvestra koji će ga izliječiti od strašne bolesti.

Episkop ga je poučio vjeri hrišćanskoj i krstio. Poslije toga, strašna bolest je nestala iz njegovog tijela.

Preminuo je 22. maja 337. u blizini Nikomedije. Sahranjen je u Carigradu, kako su kasnije nazvali Konstantinopolj, u crkvi Svetih apostola, njegovoj zadužbini.

Sveta carica Jelena uradila je mnogo toga što je korisno za hrišćansku vjeru.

U Jerusalimu je pronašla Časni krst koji su neznabožci bacili izvan grada i zasuli smećem, podigla je mnoge crkve - kao što su nad pećinom Roždestva Hristovog (na Gori Maslinskoj), na mjestu Vaznesenja Hristovog u Getsimaniji; na mjestu Uspenja Presvete Bogorodice i još 18 hramova.

Kada je pronašla Časni krst i iskopala ga, Sveta carica Jelena ga je stavila na jednog mrtvaca, jer je upravo tada prolazila jedna posmrtna povorka, koji je vaskrsnuo na očigled svih prisutnih.

Od tog dana pravoslavna crkva praznuje taj događaj, 14/27. septembar kao Krstovdan.

U svojoj 80. godini umrla je ova sveta žena 327. godine. Uz vojnu pratnju Jelenini ostaci su dopraćeni u Rim, gdje su sahranjeni u mauzoleju koji je Konstantin izgradio uz crkvu sv. Marcelina i Petra i ranije odredio kao mjesto svog ukopa.

Jelena je sahranjena u porfirnom sarkofagu i njene mošti su jednim dijelom naknadno prenesene u Carigrad i sahranjene u carskom mauzoleju pri crkvi Svetih apostola uz njenog sina.

Mošti preostale u Rimu su u 9. vijeku poslate u Rems u Francusku, a ostatke mošti je papa Inoćentije II (1130—1143) smjestio u rimsku crkvu Svete Marije, kako bi ih zaštitio od lopova.

Carica je sahranjena u sarkofagu sa vojnim motivima što upućuje da je u početku bio planiran za nekog od muških članova dinastije, možda za samog Konstantina

U skladu sa tadašnjom modom, Jelenin sarkofag je iskorišćen kako bi se u njega sahranio papa Anastasije IV (1153—1154) i zahvaljujući tome je sačuvan u Lateranskoj baziliki i danas se nalazi u Vatikanskom muzeju.

Kult Svetog cara Konstantina posebno je njegovan kod Grka i Rumuna. Što je kod Srba Sveti Sava, kod Grka je car Konstantin.

Kod Srba postoje porodice koje slave današnji praznik kao krsnu slavu.

Kao esnafsku slavu današnji dan proslavljaju kujundžije.