Crkva mora da se otvori i gradi mostove razumijevanja prema savremenom svijetu, da se u tom dijalogu obogaćuje – a neprihvatanjem i prezirom modernosti sebi samo uskraćuje prostor za ono što je njena misija: da čovječanstvu projavljuje jevanđeosku istinu, smatra dr Pantelis Kalitzidis, koji je predavanjem na temu „Pravoslavlje i moderno doba“ zaključio 4. godišnji skup „Teologija u javnoj sferi“.

Grčki teolog, sa reputacijom jednog od najvećih živih pravoslavnih bogoslava današnjice, vjeruje u nužnost kreativnog dijaloga crkve u odnosu prema našoj moderenosti, na način kakav je svojevremeno bio i sa helenskom, a u kojem je „crkva uzimala elemente izvorno strane njenim teološkim i ontološkim pretpostavkama i plodno ih asimilovala u svoj život i teologiju“.

Štaviše, napominje on, upravo je izvorno hrišćanstvo obećalo svijetu tada radikalne novitete, koje u sekularizovanom okviru istorijskog djelovanja modernost nastoji da ostvari, kao što su jednakost među polovima i rasama, prve znake emancipacije žena, eshatološko nadilaženje svih vidova nepravde i podjela, desakralizaciju cara i građanske vlasti, oslobađanje ljudskog bića od svih vidova potčinjenosti državi, zakonima i plemenu, naglasak na neponovljivoj jedinstvenosti i unikatnosti ljudske ličnosti…

„Čini mi se da smo potpuno zaboravili da sve ovo predstavlja jednu ranu verziju moderne, koja iz različitih razloga nije bila u stanju da dvorši svoje oslobodilačko djelo. Upravo zbog toga nije pretjerivanje reći da je moderna – sakralizovani oblik hrišćastva, ali u mnogih aspektima u socijalnom pogledu konzistentniji od njega“, istakao je Kalidzidis.

U tom smislu on podsjeća da je crkva u tradicionalnim društvima bila i dio negativne sprege u „sakralizaciji moći i društvenih zabrana svih vrsta“, degradirajući na taj način teologiju na starozavjetnu autoritarnost, duh zakona i „vrlinu“ nametnutu spolja, a Boga „na policijaca koji održava ustanovljeni poredak“, zaboravljajući da On „postoji jedino kao događaj zajedničarenja i ljubavi“.

„Predanje crkve nije određeno raznim tradicijama, običajima, navikama, strutkurama i formama koje nam dolaze iz prošlosti i u sebi nužno nose znake pada i neuspjeha, kompromisa i prilagođavanja duhu ovoga svijeta ili društvenog konformizma. Crkva je putovanje kroz istoriju do eshatona, a ne povratak na neku vrstu ‘predanja’, neko idealno ‘hrišćansko’ društvo ili carstvo“, napominje on.

Otvorenost prema modernosti zahtjev je koji proizilazi iz eshatološke misije crkve: ona je okrenuta budućnosti i ne može poistovjećivati svoju egzistenciju i misiju sa bilo kojim istorijskim ili društvenim kontekstom, a svaki od njih, pa i toliko idealizovani predmoderni „hrišćanski“ svijet, samo je jedna, ne i najbolja, faza i struktura.

„Jedino tada se crkva može obratiti svijetu, sekularnom društvu i zajednici građana, onima blizu i onima daleko od njene vjere, iskustva i predanja – kako bi poručila da je ‘Isus Hristos isti juče i danas i zauvijek’“, naglasio je Kalitzidis.

Pravoslavlje i nacionalizam

Kalaitzidis kaže da je življenje „van staništa“ i za eshatologiju jedini istinski identitet hrišćanina, ali da su život i traume u realnom istorijskom kontekstu uslovili da se njegova crkva „zatruje“ nacionalizmom.

Kao „zaborav svoje eshatološke misije“ nacionalizam je, dodaje on, postao „vječitim iskušenjem“ pravoslavlja, ali i glavni razlog zbog čega nas „nepravoslavni ne uzimaju za ozbiljno“.

„Pravoslavni imaju veoma lijepu teologiju u teoriji, ali u praksi je još uvijek nacionalni kriteriji dominantan. Nepravoslavni ljudi se pitaju zašto bi uopšte postali pravoslavni, ako to podrazumijeva – da pređu iz neke nacionalne crkve u drugu. Bilo bi veoma dobro kada bi naši episkopi prestali da se ponašaju kao nacionalni heroji i lideri, a počeli da se ponašaju kao crkvene starješine“, ističe Kalitzidis.

Simposion izrastao u živahnog i ljubopitivog dječaka

Njegovo preosveštenstvo vladika zahumsko-hercegovački i primorski Grigorije ocijenio je veoma uspješnim Četvrti simpsion „Teologija u javnoj sferi“, na kojem su posjetioci mogli da čuju nadahnuta i inspirativna predavanja, zanimljiva mišljenja i razmjenu stavova eminentnih gostiju iz bogoslovskog i naučnog miljea.

„Simposion, koji je napunio četiri godine od svog rođenja, izrasta u jednog živahnog, ljubopitljivog dječaka, istraživačkog duha. Dječaka koji je postao miljenik i mezimac svojih roditelja, ali i grada u kome stasava i odrasta“, istakao je vladika Grigorije.

On je naglasio da simposion u svoj grad unosi dosta topline i entuzijazam, te „kao sunce među tamne oblake razgoni onu učmalost i letargiju koje se svi plašimo“.

Vladika Grigorije je zahvalio ustanovama, institucijama i pojedincima, koji su učestvovali u „odrastanju i stasavanju simposiona“ i koji su mu od prvih njegovih koraka pružali bezrezervnu podršku.

Crkva i žensko pitanje

„Mjesto i uloga žene u crkvi i društvu“ bila je tema panel diskusije 11 simposiona „Teologija u javnoj sferi“.

Za teologa dr Juliju Vidović nema sumnje da je žena u hrišćanstvo ravnopravan dio rodne dvojnosti „ikone božije“ i da je jednako pozvana da se slobodnom voljom i darovima ostvaruje po božijem „podobiju“.

Vidovićeva priznaje da u okvirima hrišćanske tradicije postoje i ideje o ženskoj inferiornosti, nastale na neutemeljenim tumačenjima biblijskih predstava postanja – o prvostvorenom muškarcu i ženi nastaloj od njegovog rebra – te predrasudama o podređenosti žene iz selektivnog iščitavanja poruka apostola Pavla.

Žena se u crkvenoj zajednici, dodaje ona, danas ostvaruje kao ravnopravan učesnik liturgijskog slavlja, vođa ili pojac u horu, uključena je i u vjersku nastavu, dok je uskraćivanje uloge sveštonoslužitelja više pitanje tradicije, nego što za ovu mušku „ekskluzivnost“ postoji bilo kakav teološki argument.

Položaj žene u većoj mjeri uslovljen je društvenim i istorijskim kontekstom, pri čemu poziv na emancipaciju, smatra ona, ponekad vodi u krajnju suprotnost od željenog – da žena bude potpuno poništena pred muškim svijetom: pristajanjem na robovlasničke odnose libaralno-kapitalističkog društva žena zarad karijere odustaje od uloge majčinstva ili ovu važnu ulogu pokašava nadomjestiti vještačkom oplodnjom ili sugorat-majčinstvom.

Međusobno razumijevanje dva tijela iste „ikone božije“ ostaje ključ njihovog ostvarenja.

„Kad se mušrakac i žena vjenčaju, oni idu tri puta u krug oko centra koji je Hristos. Svakog trenutka kada žena poželi da mušraac ide oko nje ili kad muškarac poželi da se žena kreće oko njega – nastaje problem. A kad i jedno i drugo hoće da se zajedno kreću oko Hrista i u Hristu vide centar svoga braka i roditeljstva – onda mogu da se izgrađuju i da se nose sa teškoćama kojih je život prepun“, smatra Vidovićeva.

Filozofkinja Andrea Jovanović smatra da je kod nas „žensko pitanje“ danas u krizi jer su ženski pokreti, koji su i kroz istoriju bili nosioci promjena društvenog statusa žene, izgubili bazu i masovnost, a kapacitet da nadomijeste njihovu ulogu nemaju često „poluprivatizovane“ nevladine organizacije koje se još bave ženskim pravima.

Poslovnim angažmanom, uz obaveze u domaćinstvu i ulogu majke, žene su i dalje osuđene na „dvostruko opterećeni život“, pri čemu društveno priznanje i institucionalne olakšice, podsjeća ona, nisu stigli sami od sebe niti kao izraz darežljivosti društva, već su rezultat dugotrajne i uporne borbe ženskog aktivizma.

U nedostatku drugih društvenih instutucija, ali i nepovjerenju prema zapadnjačkom feminizmu, žene se, međutim, danas sve se više okreću crkvi kao utočištu, gdje opet, zbog ambivalentnog odnosa prema njenoj ulozi, želja za samoostvarivanjem nailazi na prepreke.

„Da li žene treba da budu podređene, kao što jesu, ili da budu one koje podređuju – mislim da to nisu jedine alternative i da je moguće osmisliti svijet u kojem će žena biti – ono što jeste, a da bude i zbrinuta i samostalna i nepodređena“, ističe Jovanovićeva.

Rade Savić