Kriza evropskog identiteta danas se najozbiljnije manifestuje kroz krizu liberalizma, kao vrijednosti na kojoj je i utemeljena Evropska unija, jer u okolnostima aktuelnih bezbjednosnih izazova teško nalazi prave odgovore, smatra politikog, analitičar i profesor na zagrebačkom FPN dr Dejan Jović, koji je sinoć bio gost druge panel diskusije 4. godišnjeg skupa „Teologija u javnoj sferi“ na temu „Evropa na raskršću: kriza i budućnost evropskog identiteta“.

„Konzervativizam je bolji prijatelj bezbjednosti“, istakao je Jović dodajući da je još krvavi raspad Jugoslavije pokazao da su vrijednosti – koje se identifikuju kroz visoke standarde demokratije, individualnih prava i sloboda, te antinacionalizam – u dubokoj krizi.

Govoreći o budućnosti Evropske unije, Jović je rekao da je ona danas neizvjesna, da je ovaj politički koncept dostigao vrhunac izgradnjom pozicije hegemona na kontinentu, ali da je sa sukobima u Ukrajini njegovom širenju došao kraj.

Nove integracije, dodaje Jović, moguće su samo na prostoru Balkana, za šta Brisel nema volje, a odustajanjem, uvjeren je, pravi veliku grešku.

U evropske integracije zemalja Balkana ne vjeruje ni bivši šef srpske diplomatije Vuk Jeremić, ali dodaje da Srbija mora istrajati na putu izgradnje društva na temeljima evropskih vrijednosti i standarda.

Jeremić ističe da Evropsku uniju ne treba poistovjećivati sa Evropom i evropskim identitetom, zasnovanom na „zajedničkoj istoriji, kulturi i vrijednostima naroda“, a čiji je dio i Srbija „nastala na temeljima Vizantijskog carstva, a kao moderna država utemeljena po uzoru na liberalna evropska društva toga doba“.

I Jeremić smatra da nakon šoka sa „Bregzitom“ i pobjede Donalda Trampa u SAD nije zahvalno predviđati kakve su perspektive EU projekta.

„Dođe li do iznenađenja na izborima u Francuskoj, Evropa koju znamo biće stvar prošlosti“, uvjeren je Jeremić.

Narod neće izabrati mir

Prof. dr Dejan Jović rekao je da u slučaju raspada Evropske unije, te eventualnog odustajanja nove američke administracije od obaveze da vodi brigu o Bosni i Hercegovini – potrebno naći stratešku alternativu za očuvanje mira u ovoj zemlji, te predložio da bi to mogao biti „trougao Moskva – Vašington – Ankara“.

„Ne budite u zabludi da će narod sam da izabere mir. Nija ga birao ni devedesetih godina prošlog vijeka.  Dejtonski sporazum je donio mir, jer je narod bio isključen iz pregovora“, ističe Jović.

Na primjedbu o ulozi Evropske unije u vojnoj agresiji na Srbiju i otimanju južne srpske pokrajine, Jović je zapitao – ima li Srbija bilo kakav plan integracije Kosova, podsjetivši da se i Hrvatska svojevremeno nije željela odreći prostora Krajine, te da je njen plan bio „vraćanje teritorije, ukoliko je moguće – bez naroda koji tu živi“.

Sveto se vraća u javnu sferu

Teolog prof. dr Zoran Krstić smatra da je judeohrišćansko predanje u osnovi evropskog identiteta i vrijednosti koje danas identifikujemo kao sekularne, te da fenomen religijskog u evropskim društvima, uprkos sociološkim predviđanjima, nije iščezao, a posljednjih decenija – čak dobija i na intenzitetu.

„Odumiranje religije nije se desilo, a svedoci smo povratka svetog u javnu sferu. Socijalizacijom religije prizanat joj je i društvenokorisni status“, rekao je dr Krstić.

On je, međutim, dodao da je religijska slika Evrope „vrlo šarolika, fluidna i nestabilna“: vjera u svim dijelovima kontinenta nije jednako važna u životu građana, a fenomen religioznog manifestuje se i kroz „pripadanje bez vjerovanja“, odnosno isključivo kroz svijest o pripadnosti određenoj konfesijskoj zajednici.

Posebno kod mladih raširene su i suprotne tendencije „vjerovanja bez pripadanja“, kao izraz nepovjerenja u institucije tradicionalnih crkava, a koje se zaoštava u ključni izazov današnjice: ko će i na koji način prenositi vjeru na nove generacije.

Pitanje religioznosti, dodaje on, usložnjava i fenomen „disolucije vjere“, navodeći kao ilustraciju ispitivanje vjerskih uvjerenja u Srbiji, koje bilježi visok procenat potvrdnih odgovora na pitanje – da li anketirani vjeruje u Boga, a drastično manji kada se ono preformuliše u upit – da li vjeruje i u Vaskrsenje.

Sabornost crkve na ispitu kritskog sabora

Četvrti godišnji skup „Teologija u javnoj sferi“ počeo je panel diskusijom na temu „Sabornost i jedinstvo Crkve u 21. vijeku, uz osvrt na kritski sabor”, o kojoj su govorili dr Rade Kisić, profesor na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu, jeromonah Ignatije Šestakov, sabrat moskovskog Sretenjskog manastira i urednik najvećeg pravoslavnog sajta na svijetu i otac Vukašin Milićević.

Prof. dr Rade Kisić je pojasnio da su pravoslavne pomjesne crkve, živeći autonomno jedna pored druge, stvorile vremenom i vlastita teološka tumačenja i međusobne nesposrazume, zbog čega se i javila potreba da se posljedice tog „paralelnog postojanja“ dijalogom izravnaju, ali je obimna i složena problematika, sakupljena u višedecenijskoj pripremi sabora, najposle svedena na skromnih šest dokumenata, koji svojim sadržajem ne donose konkretne promjene, a u najboljem slučaju samo potvrđuju postojeće stanje.

„Bojim se da ova postsaborska tišina mnogo govori i da tih šest dokumenata neće imati nikakav revolucionarni odjek u životu crkve, te da je najveći plod sabora – upravo svjesnost o krizi sabornosti“, rekao je on, podsjećajući da su od učešća na kritskom saboru od 14 autokefalnih pravoslavnih crkava odustale četiri, među kojima je i najveća Ruska pravoslavna crkva, ne priznaći ni svetost niti svapravoslavni karakter sabora.

Kisić, ipak, dodaje da je najvažnija stvar što se nakon više vijekova dogodilo sabranje pravoslavnih crkva, kao manifestacija svijesti „o neophodnosti da pravoslavni zajedno žive, djeluju i prevazilaze međusobne nesporazume“, te da će ključna biti tek njegova recepcija, odnosno da li će sabor kasnije biti prihvaćen od crkava koje ga danas ne priznaju, kao što su i mnogi raniji, podsjeća, sa još skromnijim brojem učesnika, tek naknadno prepoznati kao izuzetno značajni i dobili epitet vaseljenskih.

Otac Vukašin Milićević rekao je da je najveći neuspjeh sabora što se od susreta pravoslavnih crkava očekivalo da konstituiše sabornost crkve, koja kao suština crkve i nije bila upitna, te da se na sabor ne može gledati kao na cilj, već kao nametod, odnosno način da se otvore broja neriješena pitanja.

Jeromonah Ignatije Šestakov kazao je da je odluci Ruske pravoslavne crkve da ne učestvuje na saboru prethodio niz rasprava na raznim nivoima, nakon objavljivanja sadržaja šest saborskih dokumenata, dva mjeseca prije skupa na Kritu.

On smatra da su najviše lomila koplja oko pitanja odnosa pravoslavlja prema drugim hrišćanskim zajednicama, ali i da je to neslaganje složeno nijansirano i ne može se svesti na tvrdnju da je odustajanje ruske crkve od sabora – trijumf njenih antiekumenističkih, konzervativnih  i prozilotskih tendencija.

Rade Savić