U Muzeju Hercegovine Trebinje sinoć je otvorena dokumentarna izložba „Prebilovci“, svjedočanstvo u slici i riječi o stradanju prebilovačakih Srba, njih 850 – od ukupno 1000 žitelja ovog sela u donjoj Hercegovini – koje su ustaše na svirep način ubile 1941. godine.

Posjetioci su bili u prilici da pogledaju fotografije, životne priče, tekstove i dokumenta o zločinu, kao i životu Prebilovčana, koje su u formi izložbe o najstradalnijem selu u Drugom svjetskom ratu priredili Predrag Lozo i Dragoslav Ilić, studenti banjalučkog Univerziteta, uz stručne konsultacije Milenka Jahure, predsjednika Srpskog nacionalnog društva „Prebilovci“.

„Prebilovci su besprimjeran slučaj u istoriju ljudske civilizacije, kao stratište gdje su najbrojniji među žrtvama bili žene i djeca – bačeni u šurmanačku jamu 6. avgusta 1941. godine“, podsjetio je jedan od autora izložbe Predrag Lozo.

On je dodao da Prebilovci nisu samo simbol stradanja, nego i poricanja zločina: pokazuju „na koji način negiranje ulazi u identitet jedne zajednice, postajući čak i njegov glavni konstruktivni element“.

„To možemo vidjeti u kultu takozvane Gospe od Međugorja. Sa jame – srpskog svetilišta skrenuta je pažnja građenjem kulta Gospe“, ističe Lozo.

On dodaje da su Prebilovci – sa hramom Vaskrsenja Gospodnjeg posvećenog žrtvama – danas karakterističan primjer i memorijalizacije žrtava: „zasnovane na crkveno-narodnom predanju, ali gdje su nauka i faktografija odigrali ključnu svrhu“.

„Danas nas Prebilovci uče kako se trebamo odnositi prema svojim žrtvama i kako bi druga srpska stratišta trebalo da budu obilježena. Oni nas uče i odgovornom odnosu prema teritorijama koje danas nisu u Republici Srpskoj, a naše su svetinje i svetionici“, podvukao je Lozo.

Milenko Jahura, predsjednik Srpskog nacionalnog društva „Prebilovci“ iz Beograda kaže da se žrtve danas po drugi put ubijaju: u nastojanjima da se ubije i sjećanje, protiv njih se vodi žestok rat, koji mnogi i ne primjećuju.

„Pravi se inverzija žrtva i zločinaca: zločinci se danas proglašavaju žrtvama komunističkog režima, njima se podižu spomenici. S druge strane, spomenici srpskim žrtvama se uništavaju, jame se prekrivaju deponijama smeća, u njih se okreće kanalizacija“, istakao je Jahura.

Pozdravivši napor autora izložbe u njegovanju sjećanje na stradalnike donje Hercegovine, umirovljeni vladika Atanasije rekao je „da smo svi mi Prebilovčani“ i  da moramo ostati „vjerni našem svetosavskom, mučeničkom i novomučeničkom identitetu“.

„Važno je da nosimo te naše mučenike u umu, srci i duši – u nadi u vaskrsenje svih nas“, rekao je vladika Atanasije.

Izložba je zajednički projekat Kulturnog centra Novog Sada i Udruženja „Jadovno 1941.“ iz Banjaluke i stalna je postavka u Prebilovcima, dok su njene kopije do sada predstavljene u Novom Sadu, Beogradu, Londonu, Banjaluci…